ทันตกรรมสำหรับเด็ก

เป็นการรักษาสุขภาพช่องปากเพื่อรองรับการดูแลและแก้ปัญหาฟันที่อาจเกิดขึ้นเองจากกรรมพันธุ์ หรือเพราะพฤติกรรมเสี่ยงที่เกิดจากตัวเด็ก ซึ่งอาศัยการแปรงฟันเพียงอย่างเดียวอาจไม่เพียงพอต่อการดูแลสุขภาพภายในช่องปากได้ เนื่องจากฟันเด็กที่ขึ้นเป็นชุดแรกเป็นฟันนํ้านมที่มีเคลือบฟันแข็งแรงน้อยกว่าฟันแท้ที่จะขึ้นมาตามช่วงวัยจึงต้องแบ่งการรักษาออกเป็นหลายประเภท ได้แก่

• รักษาฟันด้วยการเคลือบฟลูออไรด์
• เคลือบหลุมร่องฟัน
• อุดฟันน้ำนมและฟันแท้
• ขูดหินปูน
• รักษารากฟัน
• ถอนฟันน้ำนมและฟันแท้
• การทำครอบฟันเด็ก

ฟลูออไรด์ที่ทันตแพทย์นิยมใช้ในการป้องกันฟันผุ
1.ฟลูออไรด์ เจล (fluoride gel)
เหมาะสำหรับเด็กอายุตั้งแต่ 6 ปีขึ้นไป สามารถป้องกันฟันผุในฟันแท้ได้ประมาณ 28% และในฟันน้ำนมประมาณ 20%

ขั้นตอนการเคลือบฟลูออไรด์ เจล
ทันตแพทย์จะแปรงฟันหรือขัดฟันเด็กให้สะอาด เลือกขนาดถาดฟลูออไรด์ (fluoride tray) ให้เหมาะสมกับจำนวนฟัน (ชุดฟัน) ของเด็ก ใส่ฟลูออไรด์เจลลงในถาดฟลูออไรด์ แล้วจึงนำถาดครอบฟันบนและฟันล่าง ให้เด็กกัดไว้เป็นเวลา 4 นาที ขณะเคลือบฟลูออไรด์ต้องมีที่ดูดน้ำลายตลอดเวลา เพื่อป้องกันการกลืนฟลูออไรด์เจลส่วนเกินออก

2.ฟลูออไรด์วานิช (fluoride varnish)
เหมาะสำหรับเด็กอายุน้อยกว่า 6 ปี และผู้ที่มีความเสี่ยงในการเกิดฟันผุสูง โดยเฉพาะเมื่อมีจุดสีขาว (white spot lesion) บนผิวฟันซึ่งเป็นสัญญาณบอกการเริ่มต้นของรอยผุ เมื่อฟลูออไรด์วานิชสัมผัสบริเวณผิวฟันที่มีจุดสีขาวซ้ำๆหลายๆครั้ง ทำให้เกิดผลึกแคลเซียมฟลูออไรด์ที่ผิวเคลือบฟัน ทำให้ช่วยหยุด รอยผุระยะเริ่มต้นไม่ให้ลุกลามต่อไปได้ ฟลูออไรด์วานิชสามรถป้องกันฟันผุในฟันแท้ได้ 46% และในฟันน้ำนม 33%

ขั้นตอนการทาฟลูออไรด์วานิช
ทันตแพทย์จะขัดฟันให้สะอาดและเช็ดฟันให้แห้ง แล้วใช้พู่กันทาฟลูออไรด์วานิชบางๆบนผิวฟัน โดยเน้นที่บริเวณเริ่มผุจุดสีขาว และด้านที่มีความเสี่ยงในการเกิดฟันผุสูงคือด้านประชิดในซอกฟัน และด้านบดเคี้ยว ควรหลีกเลี่ยงการทาโดนเหงือก เพื่อลดอาการระคายเคือง

ข้อแนะนำหลังการทาฟลูออไรด์วานิช
ควรงดน้ำงดอาหาร 30 นาที เลี่ยงอาหารแข็ง 2 ชั่วโมง งดการแปรงฟัน 1 คืน และงดการแปรงฟันในวันที่ทาฟลูออไรด์วานิช เพื่อเพิ่มเวลาการยึดติดและการปล่อยฟลูออไรด์สู่ผิวเคลือบฟัน

ใครบ้างที่ต้องเคลือบหลุมร่องฟัน
เด็กช่วงอายุ 6-12 ปี ซึ่งมีความเสี่ยงก่อการเกิดฟันผุในฟันกรามแท้ซี่แรก ฟันกรามแท้ซี่ที่สอง ฟันกรามน้อย และฟันกรามน้ำนม

ขั้นตอนการเคลือบหลุมร่องฟัน

• ทันตแพทย์จะทำความสะอาดฟันที่จะเคลือบอย่างรายละเอียด กันน้ำลายด้วยสำลีหรือแผ่นยางกันน้ำลาย ทาน้ำยาปรับสภาพฟัน จากนั้นล้างและเป่าให้แห้ง
• ทันตแพทย์จะทาน้ำยาเคลือบหลุมร่องฟันของผิวฟันด้านบดเคี้ยว จากนั้นทิ้งไว้ครู่หนึ่งแล้วจึงล้างออก เพื่อให้เกิดรูพรุนเล็ก ๆ และพื้นผิวที่หยาบกว่าเคลือบฟันโดยรอบ
• ฉายแสงหรือใช้ลมเป่าเพื่อให้พลาสติกเคลือบหลุมร่องฟันแข็งตัว

ข้อดีของการเคลือบหลุมร่องฟัน

• ป้องกันฟันผุในฟันที่มีหลุมและร่องลึก
• ป้องกันรอยโรคฟันผุลุกลามในระยะแรก

วิธีดูแลตัวเองง่ายๆ หลังจากเคลือบหลุมร่องฟัน

• หลีกเลี่ยงการบดเคี้ยวอาหารแข็งหรือเหนียวเกินไป
• แปรงฟันและใช้ไหมขัดฟันทำความสะอาดฟันหลังมื้ออาหารทุกครั้ง
• หากวัสดุเคลือบฟันหลุดให้รีบกลับมาซ่อมทันที
• พบทันตแพทย์เป็นประจำทุก 6 เดือน

ระยะของโรคฟันผุ

• ฟันผุในระยะแรก จะพบลักษณะรอยโรคขุ่นขาวบริเวณเคลือบฟันหรือหลุมร่องฟัน ซึ่งจะยังไม่แสดงอาการ
• ฟันผุที่ชั้นเคลือบฟันและเนื้อฟัน จะมีการแตกหักของเนื้อฟันจนเกิดรอยผุเป็นรูบนตัวฟัน เด็กจะเริ่มมีอาการเสียวฟัน ปวดฟัน เวลาเศษอาหารติด

วัสดุที่ใช้สำหรับอุดฟัน
1. วัสดุอุดอมัลกัม (Amalgam Filling) silver filling สีโลหะ จึงใช้อุดเฉพาะฟันหลังเท่านั้น ทันตแพทย์จึงต้องกรอฟันเป็นช่องลักษณะคล้ายกล่องเพื่อให้วัสดุยึดติดได้ หลังจากอุดฟันมักจะแนะนำให้งดเคี้ยวอาหารข้างที่อุก 24 ชั่วโมงเพื่อรอให้วัสดุอมัลกัมแข็งตัวเต็มที่

2.วัสดุสีเหมือนฟัน (Tooth-colored filling) ได้แก่
วัสดุอุดฟันจำพวกเรซิ่นหรือคอมโพสิตเรซิ่น (Composite resin) จะมีสีเหมือนฟันธรรมชาติ และใช้บูรณะได้ทั้งฟันหน้าและฟันหลัง จึงเป็นที่นิยมมากสำหรับคนไข้ที่ต้องการความสวยงาม วัสดุชนิดนี้จะแข็งตัวได้ด้วยการฉายแสงจากเครื่องฉายแสงทางทันตกรรม โดยต้องอาศัยสารยึดติด (Bonding) ช่วยให้ยึดติดกับเนื้อฟัน
วัสดุอุดฟันกลุ่มกลาสไอโอโนเมอร์ (Glass ionomer; GI) เป็นวัสดุกลุ่มสีเหมือนฟันที่มีเนื้อวัสดุแข็งน้อยกว่ากลุ่ม composite ยึดด้วย chemical bond สามารถปล่อย fluoride ได้ มักนิยมใช้ในการอุดฟันเด็ก

3. วัสดุอุดฟันชั่วคราว (Temporary filling)
วัสดุอุดฟันจะช่วยปิดคลุมฟันเพียงชั่วคราว (เช่น IRM, cavit) เพื่อดูอาการหรือรอการรักษาอื่นๆต่อไป วัสดุอุดฟันชั่วคราวไม่ได้มีไว้ใช้งานอย่างถาวร ตามปกติแล้ว วัสดุเหล่านี้จะหลุด แตก หรือสึกกร่อนภายในหนึ่งหรือสองเดือนเท่านั้น จึงใช้เฉพาะเวลาสั้นๆเพื่อรอดูอาการหรือรอการรักษาอย่างอื่นต่อไป

รักษารากฟันน้ำนมมีกี่แบบ อะไรบ้าง?

1. การรักษารากฟันน้ำนมแบบบางส่วน (Pulpotomy)
   เหมาะสำหรับฟันที่ติดเชื้ออยู่ที่ส่วนของโพรงประสาทฟันเท่านั้น ทำให้ไม่มีอาการปวดหรือปวดบ้างเล็กน้อยหากมีเศษอาหารติด โดยหมอฟันเด็กจะกำจัดเนื้อเยื่อในฟันออกบางส่วน
2. รักษารากฟันน้ำนมแบบทั้งหมด (Pulpectomy)
   เหมาะสำหรับฟันที่ติดเชื้อลุกลามไปถึงคลองรากฟัน ทำให้รู้สึกปวดฟันก่อนนอนหรือปวดกลางดึก หากเศษอาหารเข้าไปติดจะรู้สึกปวดอยู่นานถึงแม้จะเอาเศษอาหารออกแล้วก็ตาม โดยหมอฟันเด็กจะกำจัดเนื้อเยื่อที่ติดเชื้อออกทั้งหมดและอุดรากฟันให้เต็ม

วิธีรักษารากฟันน้ำนม

• หมอฟันเด็กจะ X-ray เพื่อตรวจเช็คช่องปากว่าควรรักษารากฟันหรือไม่ โดยดูจากสภาพฟันที่ผุและปลายรากฟัน เพื่อดูว่าฟันแท้จะขึ้นมาแทนที่เมื่อไหร่
• ฉีดยาชาเฉพาะที่และใช้แผ่นยางบางเพื่อแยกฟันที่มีปัญหาออกจากฟันซี่อื่น
• ขยายขนาดคลองรากฟันจากนั้นจึงใช้น้ำยาทำความสะอาดโพรงประสาทฟันและรากฟัน
• จากนั้นจึงอุดคลองรากฟันด้วยวัสดุอุดคลองรากฟัน
• สุดท้ายจึงปิดรูที่เจาะเปิดเข้าไปรักษารากฟันด้วยวัสดุอุดชั่วคราว

การถอนฟันน้ำนมแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ

การถอนฟันน้ำนมที่ไม่ยอมหลุดเพื่อเปิดทางให้ฟันแท้ขึ้น – ใช้ในกรณีที่ฟันน้ำนมขัดขวางการขึ้นของฟันแท้ หรือฟันแท้ขึ้นมาแล้วแต่ฟันน้ำนมไม่ยอมหลุด ทันตแพทย์เด็กจะพิจารณาถอนฟันน้ำนมซี่ที่เป็นปัญหาออก เพื่อให้ฟันแท้ขึ้นมาในตำแหน่งที่ถูกต้องเหมาะสม

การถอนฟันน้ำนมที่ผุมากจนไม่สามารถรักษาได้ – ทันตแพทย์เด็กจะทำการประเมินฟันซี่ที่ผุ ว่ายังสามารถทำการบูรณะได้หรือไม่ ถ้าหากไม่สามารถเก็บฟันซี่ดังกล่าวได้ ไม่ว่าจะด้วยสาเหตุใดก็ตาม คุณหมอฟันเด็กจะพิจารณาถอนฟันออก เพื่อหยุดยั้งไม่ให้การอักเสบลุกลามลงไปจนถึงหน่อฟันแท้ที่อยู่ใต้ต่อหน่อฟันน้ำนม

การถอนฟันเกิน – ในบางกรณี เด็กบางคนจะมีฟันที่งอกเกินมาจากฟันปกติ ซึ่งฟันที่เกินมามักจะไปขัดขวางการขึ้นของหน่อฟันแท้ หรือไปเบียดทำให้ฟันแท้ขึ้นเบี้ยว หรือขึ้นในตำแหน่งที่ไม่เหมาะสม หากเกิดกรณีดังนี้ขึ้น คุณหมอฟันเด็กจะทำการถอนฟันซี่ที่เกินมาออก เพื่อเปิดทางให้ฟันแท้ขยับเข้าสู่ตำแหน่งที่ถูกต้อง

การครอบฟันเด็ก (Pediatric Crown) หรือการครอบฟันน้ำนม คือ กระบวนการทางทันตกรรมเพื่อรักษาฟันผุสำหรับเด็ก ในกรณีที่มีฟันผุรุนแรงจนไม่สามารถรักษาด้วยการอุดฟันน้ำนมได้ตามปกติ เนื่องจากเนื้อฟันเหลือน้อย โดยจะใช้วัสดุเลียนแบบซี่ฟันธรรมชาติ แล้วสวมครอบฟันที่เสียหายลงไปทั้งซี่ เพื่อให้ฟันสามารถใช้งานได้ตามปกติ ซึ่งวัสดุที่นำมาครอบฟันสามารถแบ่งได้ 2 ประเภท ได้แก่

ครอบฟันน้ำนมสีเงิน (stainless steel crown; SSC)
ครอบฟันน้ำนมสีเงิน ทำมาจากโลหะกันสนิมสีเงิน หรือเรียกว่าครอบฟันนางฟ้า ซึ่งจะมีความแข็งแรง ทนทาน แต่จะไม่ค่อยดูเป็นธรรมชาติสักเท่าไหร่ โดยเฉพาะหากครอบฟันในบริเวณฟันด้านหน้า หรือบริเวณที่สังเกตเห็นชัดเจน อาจจะรู้สึกว่าไม่ค่อยสวยงามสักเท่าไหร่

ครอบฟันน้ำนมสีขาวเหมือนฟัน
ครอบฟันน้ำนมสีขาวเหมือนฟัน ซึ่งจะมีความเป็นธรรมชาติและมีความสวยงาม เพราะจะกลมกลืนไปกับฟันตามธรรมชาตินั่นเอง สำหรับการทำครอบฟันที่ทำจากวัสดุสีขาวเหมือนฟัน ได้แก่

• วัสดุอุดฟันสีเหมือนฟัน (strip crown) จะต้องระมัดระวังในการใช้งานมากเป็นพิเศษ เพราะสามารถแตกหักหรือบิ่นได้ง่าย แม้จะมีความสวยงาม ดูเป็นธรรมชาติมาก แต่อ่อนในเรื่องความแข็งแรง
• โพลีคาร์บอเนต (Polycarbonate crown)
• เซอร์โคเนีย (zirconia)

ข้อดี-ข้อเสียของการครอบฟัน
การทำครอบฟันในเด็ก เป็นการรักษาฟันผุที่มีการลุกลามหรือมีรอยผุขนาดใหญ่ ทำให้เนื้อฟันเหลือน้อยจนไม่สามารถอุดฟันหรือรักษาด้วยทันตกรรมแบบอื่นได้แล้ว แต่ก็จะเป็นการทำทันตกรรมที่มีราคาสูงกว่าการอุดฟัน ใช้เวลาทำการรักษามากกว่าการอุดฟัน และจำเป็นต้องกรอฟันมากกว่าการอุดฟัน นอกจากนี้ยังอาจเกิดอันตรายต่อโพรงประสาทฟันได้ถึง 1-15% อีกด้วย